HABER/Sait TEMUR
EMEKLİLERİN İSKANDİNAV ÜLKELERİ VE TÜRKİYE’DEKİ DURUMU
DİSK’e bağlı Emekliler Sendikası (DİSK Emekli-Sen) kapsamlı bir araştırma yayınlayarak Emeklilerin tablosunu ortaya koydu.

SALGIN SÜRECİNİN EN MAĞDUR KESİMİ; “EMEKLİLER”
Türkiye’de yaklaşık 13 Milyon Emekli var. İktidar sözcülerinin ve Sağlık Bakanlığı’nın gündemine bile gelmeyen bu kesimin çoğunluğu Koronavirüs salgınıyla mücadele kapsamında evlerine hapsedilmiş bir kitle.

Mevcut ekonomik koşullar nedeniyle mağdur olan emekliler iki aydır devam eden sokağa çıkma yasağı nedeniyle bu sefer de sosyal bir mağduriyet yaşıyorlar.

DİSK Emekli-Sen MYK Üyesi ve Dış İlişkiler Daire Başkanı Ercan Çınarlı Emeklilerle ilgili kapsamlı bir araştırmayı kamuoyu ile paylaştı.

O araştırmadan satır başları;

TÜRKİYE’DEKİ EMEKLİ SAYISI BAZI ÜLKELERİN NÜFUSUNDAN FAZLA
Türkiye’deki emekliler, sayısal olarak başka ülke nüfuslarıyla karşılaştırıldığında tablo daha da netleşiyor. Türkiye’deki emeklilerin toplam sayısı, bazı ülkelerin nüfuslarından daha fazla. Türkiye’deki yaklaşık 13 milyon emekli maaşı alan kişi, Belçika’nın toplam nüfusuna neredeyse eşdeğer ve Danimarka ve Finlandiya’nın nüfuslarının neredeyse iki katı.

EMEKLİLİK REFAH SEVİYESİ İSKANDİNAV ÜLKELERİNDE DAHA YÜKSEK
Maddi refah endeksinde İskandinav ülkelerinin başarısı belirgin bir şekilde öne çıkıyor. Aslında İsveç, Norveç, Danimarka, Finlandiya ve İzlanda, uzun zamandır listenin üst sıralarını kimseye kaptırmıyor. Kazanç eşitliği çoğu ülkeye göre yüksek olan bu ülkelerde sosyal güvenlik sistemi ve ekonomi örnek teşkil ediyor. Neredeyse tüm alt kırılımlarda yüksek sıralarda bulunan İskandinav ülkeleri, emeklilerin refahı, açısından en iyi ülkeler.

TÜRKİYE 40. SIRADA
Türkiye ise 44 ülkeden oluşan bu listeye ancak 40. sıradan girebiliyor. Daha kötü olan haberse, Türkiye’nin aynı listede 2017 ve 2018 yıllarında 39. sırada oluşu. Sıralamadaki düşüklüğün sebebiyse, emeklilerin sağlık harcamalarındaki yükseklik, yaşam süresi beklentisi ve yaşam kalitesi standartları.

İSKANDİNAV ÜLKELERİNDE EMEKLİLİK YAŞI; 65
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “İskandinavya ülkeleri bu sistemle battı” dediği ülkelerin emeklilik sisteminden kısa örnekler şöyle.

Konu emeklilik olduğu için, bu ülkelerde tüm çalışanları kapsayan bir emeklilik sisteminin oturduğu II. Dünya Savaşı sonrasına baktık. İskandinav ülkelerinde emeklilik sistemleri farklı tarihlerde yerleşse de, hepsinde ortak olan, sendikaların mücadelesi sonucu başlangıçta yalnız özel sektördeki beyaz yakalıları kapsayan özel emeklilik sistemlerinin yerini, zamanla tüm çalışanları kapsayan kamusal emeklilik sisteminin almış olması.

Mevcut emeklilik sistemi üzerindeki baskı, 80’li yıllardan sonra daha da arttı. Başta İskandinavya ülkeleri olmak üzere, tüm refah devletlerinde emeklilik yaşları kademeli olarak artırıldı. Bu reformlar yapılırken, zaman zaman İskandinav ülkelerinde de kanunlar geri yürütüldü.

EMEKLİLERİN KIRMIZI KARTI

Şu anda bu ülkelerin hepsinde halen sosyal bir emeklilik sistemi var; yanı sıra özel bireysel emeklilik sistemleri de mevcut.

KRİZLERİN NEDENİ EMEKLİLİK SİSTEMİ Mİ?
İskandinav ülkeleri, dışa açık liberal ekonomiler ve dünya çapında yaşanan krizlerden etkileniyorlar. Ancak bu ülkelerden herhangi biri “batmak” sayılabilecek derinlikte bir kriz yaşamadı. Örneğin Norveç, II. Dünya Savaşı’ndan sonraki en derin krizini 1988-92 arasında yaşadı. Ancak krizin nedeninin emeklilik sistemi değil, regüle edilmemiş finans piyasası olduğu biliniyor. Türkiye de benzer bir krizi 2001’de yaşamış ve ardından finans piyasalarının regüle edilmesi için ciddi bir reform sürecine girilmişti.

Bu ülkelerdeki emeklilik fonlarının 2008’deki global krizden olumsuz etkilenmesinin sebebi ise, erken ya da geç emeklilik değil, emeklilik fonlarının yatırıldığı finansal araçların dünya çapında yaşadıkları krizdi. Krizden toplam değerleri 27 trilyon dolar olan tüm emeklilik fonları etkilendi. İskandinav ülkelerine has bir hasar söz konusu değildi. Hatta emeklilik fonları krizden en çok etkilenen ülkeler arasında, bir İskandinav ülkesi bulunmuyordu. (Sırayla, İrlanda, Avustralya, ABD, Belçika, Kanada, Macaristan, İzlanda ve Japonya emeklilik fonları krizde yüzde 20 ve üzerinde değer kaybetti.)

TÜRKİYE VE DÜNYADA EMEKLİ MAAŞLARI
Emeklilerle ilgili genel tabloda ise her zaman en konuşulan başlık maaş miktarlarıdır. Ülkelerin maaşları ve yaşam koşullarına ilişkin bir kıyaslama bu yüzden daha da önem kazanıyor. Her ülkenin muhakkak kendi şartları, vergi oranları gibi hesaplamaları değiştiren unsurları var, ama en azından standart hesaplama yapan bazı tabloları esas alabiliriz.

Veriye göre ortalama emekli maaşı Brüt aylık olarak Türkiye (3 bin 910), Almanya 26 bin 957, Yunanistan 11 bin 314, İtalya 16 bin 689, Fransa 21 bin 32 TL. Bu hesaplamayı yaparken ise OECD’nin verdiği değerleri aylığa bölüp 5 Aralık 2019 euro kuru olan 6,40 TL ile çarptık ve Türk lirasına çevirdik. Ancak ülkelerin brüt maaşlarından yapılan bu hesaplamanın gerçeğe daha yakın sonucu vermesi için OECD tarafından sıkça kullanılan ve emeklilerin hayat standardını ölçebileceğimiz brüt ikame oranı ile çarpılması gerekiyor. Türkiye için bu oran yüzde( 67,4), Almanya için yüzde 38,7, Yunanistan için 49,9, İtalya için yüzde 79,5, Fransa için 60,1. Yukarıda hesapladığımız maaşları bu oranlarla çarpınca ülkeler arasında birbirine yakın ve aylık olarak ölçülebilecek bir standart yakalamak mümkün. Hesaplama sonucunda emeklilerin aylık maaşı, Türkiye 2 bin 635, Almanya 10 bin 432, Yunanistan 5 bin 645, İtalya 13 bin 268, Fransa 12 bin 640 lira diyebiliriz.

BAĞKUR VE TARIM EMEKLİSİNİN DURUMU VAHİM
Tabii ülkeler arasındaki fiyat farklılıklarını incelediğimiz tablo emekli maaşını (3910 ) lira kabul ettiğimiz takdirde böyle. Türkiye’de emekli maaşları ise çok farklı skalada değişiyor. Veriler 2018 olduğu için Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın en düşük emekli maaşını incelediğimizde en düşük Bağ-Kur emeklisi maaşı ise brüt (1405) lira net (1.194.25) lira olarak dikkati çekiyor. Bu miktarın tarım ve esnaf emeklisinde daha da düşük olduğu belirtiliyor.

Yararlanılan Kaynaklar:
– DİSK AR teyit org.
Yazarlarımız;
– Kansu Tanca
– Nilgün Yılmaz
– Salih Yılmaz
– Aziz Konukman
– Emre Saklıca